امتیاز کاربران

هما لاشخور ریش‌دار

bearded vulture;lammergeier

نام علمی : Gypaetus barbatus

هما یا لاشخور ریش‌دار یکی از بزرگ‌ترین لاشخورهای جهان است که وزنی بین ۴٫۵ تا ۷ کیلوگرم دارد. طول کلی هماها بین ۹۴ تا ۱۲۵ سانتیمتر و دو سر بال‌های آن‌ها در حالت باز ۲۳۱ تا ۲۸۳ سانتیمتر طول دارد. بال‌های بزرگ آن‌ها را قادر می‌سازد تا بر فراز دامنه کوهستان‌ها به سهولت اوج بگیرند. جنس‌های نر و ماده هما بسیار به هم شبیه هستند اگرچه ماده‌ها به‌طور متوسط کمی بزرگ‌تر هستند. رنگ همای بالغ خاکستری تیره-مشکی یا خاکستری-آبی است که دم آن کمی تیره‌تر و رگه‌های روشن‌تر دارد. پیشانی هما به رنگ زرد کرمی است درحالی‌که باقی سر به رنگ ذرت است که اغلب روی گردن و شکم به رنگ نارنجی زنگ‌زده می‌شود. اطراف چشم‌ها یک نوار ضخیم سیاه‌رنگ با موهای بلند و مشکی دارد که به سمت پایین و اطراف گونه و چانه کوتاه‌تر می‌شود که مانند ریش است ازاین‌رو نام دیگر هما لاشخور ریش‌دار (ریشو) است. هماها برخلاف اکثر لاشخورها دارای سری کاملاً بی‌پر نیستند و دارای سری تقریباً مو دار با گردن و پاهای کاملاً پوشیده از پر هستند. افزایش پر احتمالاً ناشی از تفاوت رژیم غذایی آن‌ها است. هما بیشتر از استخوان تغذیه می‌کند درحالی‌که اکثر لاشخورها اصولاً از لاشه مردار تغذیه می‌کنند.

هماهای نوجوان نسبت به بزرگ‌سالان شکلی بسیار متفاوت دارند. آن‌ها دارای رنگ‌آمیزی قهوه ای-خاکستری با شکمی قهوه‌ای خاکستری کمی روشن‌تر و سر و گردنی قهوه‌ای تیره تا سیاه‌رنگ می‌باشند با توجه به این رنگ‌آمیزی ریش‌های کوتاه‌تر هماهای نوجوان خیلی کمتر قابل‌مشاهده هستند.

محدوده زندگی هماها در سراسر جنوب اروپا و آسیا گسترش می‌یابد از شرق کوه‌های پیرنه اسپانیا تا غرب هند و تبت، جنوب مرکزی چین و جنوب سیبری. آن‌ها را می‌توان در میان ارتفاعات اتیوپی، شمال شرقی اوگاندا، غرب کنیا، لسوتو و جنوب شرقی آفریقای جنوبی پیدا کرد. جمعیت‌های جداگانه‌ای در شمال مراکش و احتمالاً الجزایر وجود دارند.

سیزده زیرگونه متفاوت هما وجود دارد که اندازه‌ها و ظاهر آن‌ها متفاوت است اگرچه اغلب دارای زمینه‌های کافی برای درنظرگرفتن نیستند. Gypaetus barbatus barbatus در شمال غربی آفریقا محصور می‌شود درحالی‌که Gypaetus barbatus meridionalis را می‌توان در سراسر شرق آفریقا و آفریقای جنوبی همچنین جنوب غربی عربستان یافت. Gypaetus barbatus aureus را می‌توان در سراسر اروپا و آسیا یافت و Gypaetus barbatus altaicus تنها در کوه‌های آسیای مرکزی و هیمالیا یافت می‌شود.

زیرگونه‌های هما ظاهر فیزیکی مشخص دارند به‌طوری‌که بزرگ‌سالان آن‌ها قابل‌تشخیص هستند. G.b.barbatus دارای موهای سیاه‌رنگ پیوسته بالای چشم، رگه‌های سیاه‌رنگ در صورت، طوقه‌ای کمی تا کاملاً مشکی و قوزک پای کاملاً پوشیده از پر است. G.b. aureus کمی بزرگ‌تر و نشانه‌های آشکار بیشتری نسبت به خویشاوند شمال غرب خود دارد. G.b.meridionalis به‌طور متوسط کوچک‌تر از G.b.barbatus است فاقد رگه‌های صورت، طوقه و وصله‌های چشمی پیوسته است و ۴ تا ۵ سانتیمتر سمت چپ قوزک پا پر ندارد.

تولیدمثل:

هماها در طول فصل تولیدمثل نمایش‌های تماشایی انجام می‌دهند، پرواز بلند و حرکت سریع رو به پایین و گهگاه در هم پیچیدن چنگال‌هایشان و به شکل مارپیچ رو به پایین تقریباً تا سطح زمین پایین آمدن.

هماها اغلب دارای یک همسر هستند اگرچه چندهمسری (یک ماده و دو نر) معمولاً در کوه‌های پیرنه اسپانیا و فرانسه یافت می‌شود. ۵۰ تا ۹۰ روز پس از جفت‌گیری تخم‌گذاری انجام می‌شود. دوره تولیدمثل از اکتبر تا جولای رخ می‌دهد. سن تولیدمثل هما در حیات‌وحش برای نرها به‌طور متوسط ۸٫۹ سال درحالی‌که برای ماده‌ها حدود ۷٫۷ سال است. ساخت آشیانه حدود ۱۱۱ روز قبل از تخم‌گذاری شروع می‌شود. لانه از یک توده بزرگ شاخه ساخته می‌شود و با پشم، سرگین، پوست خشک‌شده و حتی گاهی اوقات آشغال پوشانده می‌شود. همای ماده در هر دوره تولیدمثل یک تا سه تخم می‌گذارد و معمولاً فقط یک تخم زنده می‌ماند. خوابیدن روی تخم‌ها حدود ۵۳ تا ۶۰ روز طول می‌کشد تا جوجه‌ها از تخم بیرون بیایند. جوجه‌ها پس از ۱۰۰ تا ۱۳۰ روز آماده پرواز می‌شوند اما تا یک سال وابسته به والدین خود می‌باشند.

برخلاف دیگر لاشخورها هماها بقایای شکار را بدون قی کردن به جوجه‌هایشان می‌خورانند. متوسط زمان بین بیرون آمدن جوجه‌ها از تخم شش روز تخمین زده می‌شود که بیشتر از دیگر جانوران شکاری است. اولین جوجه معمولاً بزرگ‌تر، فعال‌تر و دارای حالت عمودی‌تر است و می‌تواند نسبت به جوجه دوم با شدت بیشتری فریاد بزند. بین هماها علاقه به جوجه اول رایج است و والدین ممکن است فقط به اولین فرزند غذا بدهند. دومین جوجه اغلب خیلی سریع می‌میرد و به‌عنوان تغذیه به جوجه اول خورانده می‌شود. تخم دوم ممکن است به‌عنوان یک ذخیره عمل کند در هنگامی‌که اولی زنده نماند. جوجه‌ها تا حدی زودرس متولد می‌شوند و نیاز دارند تا والدین روی آن‌ها بخوابند و تغذیه و نگهبانی کنند. هما یک‌بار در سال تولیدمثل می‌کند.

زیستگاه:

هما در لانه

هماها را می‌توان در ارتفاعات بالا در مناطق کوهستانی یافت. آن‌ها در ارتفاعات بین ۳۰۰ تا ۴۵۰۰ متر بالاتر از سطح دریا ساکن هستند اگرچه اغلب آن‌ها در بالاتر از ۲۰۰۰ متر ساکن هستند. هما اغلب ساکن مناطق متروک شامل صخره‌ها، پرتگاه‌ها یا دره‌های مشرف بر علفزارها و چراگاه‌ها می‌باشند جایی که حیوانات شکار و شکارچیان ساکن هستند. ساکن شدن در چنین ناحیه‌ای به همای سپور امکان دسترسی به بقایای حیوانات شکار شده را می‌دهد.

طول عمر:

هما در حیات‌وحش به‌طور میانگین ۲۱٫۴ سال عمر می‌کند. بااین‌حال در اسارت آن‌ها بیش از ۴۵ سال هم زندگی کرده‌اند.

رفتار:

هماها در روز فعالیت دارند و اغلب می‌توان آن‌ها را در حال نمایش‌های هوایی دید مانند دور زدن‌های دوتایی و تعقیب یکدیگر با سرعت‌بالا. آن‌ها بر روی یکدیگر می‌چرخند، چنگال‌هایشان را نشان می‌دهند و تا نزدیکی سطح زمین شیرجه می‌روند. هماها همچنین رقص‌های آسمانی را به اجرا می‌گذارند آن‌ها به ارتفاعات بالا صعود می‌کنند و به‌سرعت به سمت پایین شیرجه می‌روند و در محل آشیانه دور می‌زنند. تمرین این مهارت‌ها به‌عنوان یک نوجوان ممکن است در حفاظت از لانه‌ها از دیگرگونه‌ها و انجام مهارت‌های جفت‌گیری برای سن بلوغ مهم باشد.

اندازه قلمرو:

هماها دارای قلمروی بسیار بزرگی هستند که محدوده‌ای از ۲۵۰ تا ۷۰۰ کیلومترمربع دارد. گزارش‌شده که مناطق جستجوی غذای هما بالغ‌بر ۷۵۰۰ کیلومترمربع است.

ارتباطات و ادراک:

هماها به‌ندرت آواز می‌خوانند. بااین‌حال در طول جفت‌گیری اغلب صداهایی با دهان بسته تولید می‌کنند. آن‌ها مانند دیگر لاشخورها حس بویایی ضعیفی دارند. این پرندگان جهت مکان‌یابی لاشه‌ها به‌شدت به بینایی عالی خود متکی هستند؛ مانند همه پرندگان آن‌ها محیط اطراف خود را از طریق دیداری، لامسه‌ای، شنوایی و محرک شیمیایی درک می‌کنند.

عادات غذایی:

هماها گوشت‌خوار هستند اما دارای یک رژیم غذایی منحصربه‌فرد هستند که بیشتر شامل استخوان‌ها است؛ مانند دیگر لاشخورها آن‌ها از لاشه مردار تغذیه می‌کنند. همچنین به شکار لاک‌پشت‌ها و گونه‌های مختلف پرندگان شناخته‌شده‌اند. رژیم غذایی هما منحصراً شامل استخوان‌ها (۸۵%) و لاشه است. همای بالغ ترجیح می‌دهد از استخوان تغذیه کند اگرچه گوشت یا پوست قسمت مهم رژیم غذایی جوجه‌ها است. معده هما به‌شدت اسیدی است که اجازه می‌دهد تا استخوان‌ها در یک دوره ۲۴ ساعته هضم شوند. استخوان‌ها می‌توانند تا قطر ۱۰ سانتیمتر و وزن ۴ کیلوگرم باشند. استخوان‌های بزرگ به‌وسیله چنگال‌ها گرفته‌شده و تا ارتفاع ۵۰ تا ۱۵۰ متری بالابرده می‌شود و بر روی مکان‌های صخره‌ای حمل می‌شوند و به‌طور مکرر رها می‌شوند تا هنگامی‌که شکسته و باز شوند و مغز استخوان بتواند مصرف شود. هماها برای کشتن لاک‌پشت‌ها، پرندگان کوچک و پستانداران کوچک مانند موش‌خرمای کوهی و خرگوش‌ها از تکنیک‌های مشابهی استفاده می‌کنند. هما اغلب جانوران سم دار بزرگ‌تر را در نزدیکی لبه تخته‌سنگ‌ها به دام می‌اندازد و توسط باد شدید حرکات بال‌ها آن‌ها را مجبور به سقوط می‌کند.

هما اغلب استخوان‌های چرب را که دارای درصد بالایی از اسید اولئیک است نسبت به استخوان غیر چرب ترجیح می‌دهد. هماها هنگامی‌که مکان یک لاشه را تعیین می‌کنند بیشتر اوقات قبل از تغذیه منتظر می‌مانند تا دیگر لاشخورها استخوان‌ها را پاک کنند.

تعقیب کلاغ توسط هما

تکنیک‌های تغذیه‌ای و مکان آشیانه جلوی چشم هماها جوجه‌های آن‌ها را آسیب‌پذیر می‌کند. آن‌ها با کلاغ‌های سیاه معمولی، عقاب‌های طلایی، لاشخورهای گریفون و دیگر هماها در جنگ هستند. هماها خیلی قلمرو طلب هستند و برای دفاع از قلمروی خود از حملات هوایی استفاده می‌کنند که نتیجه آن صرف انرژی منفی برای هما است به‌ویژه در طول دوره‌های ابتدایی تولیدمثل هنگامی‌که جوجه‌ها تازه پروبال درآورده و جوان هستند.

نقش در اکوسیستم:

به‌عنوان یک لاشخور هماها تکلیف باقی‌مانده‌های لاشه را روشن می‌کنند و به تمیز نگه‌داشتن اکوسیستم جهت پیشگیری از بیماری‌ها کمک می‌کنند. هماها در گوشه صخره‌ای صبورانه منتظر می‌مانند تا دیگر لاشخوران به خوردن خود پایان دهند و برای غذا رقابت نکنند که به‌عنوان یک نتیجه آن‌ها اغلب از لاشه‌های قدیمی‌تر و آشغال تغذیه می‌کنند و حتی باقی‌مانده‌های حداقل مطلوب دیگر لاشخورها که خورده نشده است را تمیز می‌کنند.

اهمیت اقتصادی برای انسان: منفی است

هما هیچ‌گونه اثر منفی برای انسان ندارد. متأسفانه به دلیل اینکه هماها اغلب در حال حمل استخوان‌های حیوانات بزرگ دیده می‌شوند این تصور ایجاد می‌شود که چهارپایان اهلی کشاورزان را کشته‌اند. یک نام قدیمی معمول این پرندگان “Lammergeier” است که از کلمات آلمانی به معنای لاشخور بره (lamb-vulture) آمده است. باوجوداینکه این پرندگان عادت تمیز کردن را دارند اما مورد آزار قرار می‌گیرند.

وضعیت حفاظت:

تراکم جمعیتی هماها خیلی کم است زیرا آن‌ها می‌توانند محدوده‌های بزرگی را تصرف کنند. تعداد آن‌ها به‌ویژه در اروپا به شکل ترسناکی کاهش‌یافته است که دلایل احتمالی آن شامل مسموم کردن غیرقانونی با طعمه‌ها، تخریب زیستگاه‌ها و مزاحمت در مناطق تولیدمثل آن‌ها است. بااین‌حال هماها در برخی از مناطق مانند هیمالیا به فراوانی باقی‌مانده‌اند و به دلیل طیف بسیار وسیع آن‌ها، در لیست حداقل نگرانی گونه‌های تهدید شده قرار دارند. پروژه‌های حفاظتی متعددی برای این پرندگان ایجادشده است که شامل یک برنامه بلند پروازانه و بسیار موفق معرفی مجدد در کوه‌های آلپ اروپا است که از اواخر دهه ۱۹۷۰ تحت هدایت بنیاد حفاظتی لاشخورهای ریش‌دار انجام‌شده است.