پلوتون
|
خدای عالم اموات
با پشت سر گذاشتن غول‌های یخی به مرزهای بیرونی منظومه شمسی نزدیک می‌شویم. این منطقه از جهان‌های یخی کوچک بسیاری تشکیل‌شده است. این ناحیه با عنوان کمربند کویپر شناخته می‌شود و دو تا از معروف‌ترین ساکنین آن سیاره پلوتون و بزرگ‌ترین قمر آن، شارون هستند. تاریکی و انزوای این دوجهان آنها را به عالم اموات شبیه کرده است. در حقیقت پلوتون نام خدای مردگان رومیان باستان بوده است. پلوتون در سال ۱۹۳۰ توسط کلاید تومباو در رصدخانه لاول در آریزونا کشف شد. پلوتون برای دیده شدن توسط اغلب تلسکوپ‌ها در طول زمان بسیار کوچک بوده است. در ابتدا اخترشناسان تصور می‌کردند که ممکن است یک سیاره نهم وجود داشته باشد به این دلیل که به نظر می‌آمد یک کنش گرانشی بر سیاره نپتون اعمال می‌شد. درنهایت یک بررسی عمیق در آسمان، این سیاره کوچک را نمایان ساخت. پلوتون خیلی از خورشید دور است به‌طوری‌که ۲۴۸ سال زمینی طول می‌کشد تا یک‌بار به دور خورشید بچرخد. میانگین درجه حرارت در آنجا ۲۳۰- درجه سانتی‌گراد است.
|
سیاره‌های دوقلو
برای چندین دهه گمان می‌شد پلوتون در گوشه تاریکی از منظومه شمسی تنها است. در سال ۱۹۷۸ میلادی یک ستاره‌شناس به اسم جیم کریستی هم‌نشین پلوتون را کشف کرد. این قمر که به‌اسم شارون (کارون) شناخته می‌شود اندازه‌اش بیش از نیمی از سیاره پلوتون است. خیلی از ستاره شناسان پلوتون و شارون را سیاره‌های دوقلو نام نهادند به دلیل اینکه آنها ازنظر اندازه خیلی به هم نزدیک هستند. در عمل ازآنجایی‌که شارون خیلی بزرگ است دور پلوتون نمی‌چرخد بلکه در حقیقت هردوی آنها دور یک مرکز مشترک از جاذبه که جایی در بین آن‌هاست می‌چرخند. همچنین پلوتون و شارون هر دو در دام جزر و مدی یکدیگر در یک مدار همگام قفل‌شده‌اند. دوره چرخش پلوتون ۶٫۳ روز (زمینی) است. ۶٫۳ روز طول می‌کشد که شارون یک دور کامل به دور پلوتون بچرخد؛ بنابراین دو جسم به‌طور مداوم از یک سمت با یکدیگر روبرو هستند. مدار پلوتون خیلی غیرعادی است به‌طوری‌که از داخل مدار نپتون عبور می‌کند. به همین دلیل پلوتون ۲۰ سال از ۲۴۸ سالی که به دور خورشید می‌چرخد نسبت به نپتون به خورشید نزدیک‌تر است. انحراف مداری ۱۷ درجه‌ای پلوتون به این معنا است که هیچ‌گاه با نپتون برخورد نخواهد کرد اما ازآنجایی‌که پلوتون از مدار نپتون می‌گذرد یک احتمال بسیار واقعی وجود دارد که ممکن است در آینده و در نقطه‌ای به هم برخورد کنند.
در سال ۲۰۰۵ گروه جستجوی تلسکوپ فضایی هابل دو قمر جدید پلوتون را کشف کرد. پس‌ازاینکه مدارها تأیید شدند این قمرها نیکس و هایدرا نامیده شدند که حروف اول نیو هورایزنز (افق‌های نو New Horizons) می‌باشند. نیو هورایزنز در سال ۲۰۱۵ پلوتون را کاوش کرد. در اسطوره یونانی، هایدرا یک مار ۹ سر بود که آب‌های جهان اموات را حفاظت می‌کرد و نیکس الهه شب بود. دو قمر دیگر نیز در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ کشف شدند که مجموع قمرها به پنج رسید. برای نگهداری آنها در عالم اموات قمرهای جدید نیز استیکس و سربروس نام‌گذاری شدند.
ویژگی‌های پلوتون
تا همین اواخر دانستنی‌ها در مورد سطح پلوتون خیلی کم بود. به دلیل اینکه پلوتون خیلی کوچک و دور بود تلسکوپ فضایی هابل قادر به حل ویژگی‌های سطح آن نبود. پلوتون با قطر ۲۳۷۰ کیلومتر به‌عنوان یک سیاره واقعی در نظر گرفته نشده است. در عوض به طبقه جدیدی از اجرام آسمانی با عنوان سیارات کوتوله تعلق دارد. تا همین اواخر واقعاً هیچ‌کس نمی‌دانست چگونه این جسم کوچک سنگی در میان سیارات گازی غول‌پیکر در بیرون منظومه شمسی به وجود آمده است؛ اما اکتشافات بسیاری از اجسام که اخیراً صورت گرفته به این سؤال پاسخ داده‌اند. ممکن است آنجا در بیرون منظومه شمسی صدها یا حتی هزاران جسم مشابه پلوتون در کمربند کویپر مخفی‌شده باشند.
در سال ۲۰۱۵ فضاپیمای نیو هورایزنز ناسا پس از سفری بیش از ۹ سال و طی مسافت ۴٫۶ میلیارد مایل (۷٫۴ میلیارد کیلومتر) به پلوتون رسید. فضاپیما در فاصله نزدیک ۱۲۴۷۲ کیلومتری سطح سیاره کوتوله قرار گرفت و تصاویر شگفت‌انگیزی با وضوح‌بالا از پلوتون و بزرگ‌ترین قمر آن، شارون گرفت. اطلاعات جدید نشان دادند که پلوتون حدود ۸۰ کیلومتر از آن چیزی که قبلاً تصور می‌شد بزرگ‌تر است و دارای اتمسفری غنی از نیتروژن است که ده‌ها هزار مایل در فضا ادامه دارد. تصاویر نشان دادند که سطح پلوتون کاملاً متنوع است و تفاوت‌های بزرگی در درخشندگی و رنگ دارد. در حقیقت پلوتون یکی از متفاوت‌ترین اعضای منظومه شمسی است. رنگ‌های آن از سیاه زغالی، نارنجی تیره و سفید متنوع هستند.
برجسته‌ترین ویژگی جغرافیایی پلوتون یک دشت غول‌پیکر به شکل قلب است که تومباو رجیو نام دارد. دیگر ویژگی‌های قابل‌توجه شامل یک ناحیه تاریک بزرگ در نیمکره عقبی (پشتی) مشابه یک نهنگ به اسم کدولو رجیو و یک مجموعه مناطق تاریک استوایی در نیمکره پیش رو (جلویی) به اسم براس ناکلز می‌باشند. تصاویر دیگر، رشته‌کوه‌های بزرگی که از یخ آب ساخته‌شده‌اند را نشان دادند. یک‌رشته کوه که اسپاتنیک پلونیوم نام دارد ارتفاعی برابر با ۳۵۰۰ متر دارد.
سیاره ازدست‌رفته
سال‌هاست که ستاره شناسان وضعیت پلوتون را به‌عنوان یکی از نه سیاره منظومه شمسی مورد سؤال قرار داده‌اند. آنها اعتقاددارند که پلوتون و شارون می‌توانند سیارک‌ها یا دنباله‌دارهایی باشند که به طریقی در مدار دور خورشید قفل‌شده‌اند. بلافاصله پس از کشف کمربند کویپر اکثر ستاره شناسان به این مورد فکر کردند که این دو جسم درواقع از اجسام سرکش کویپر هستند و نباید در طبقه سیاره‌ها قرار بگیرند. این بحث‌ها برای چندین دهه شدت داشت و توسط عموم مردمی که به این سیاره علاقه داشتند پشتیبانی می‌شد. درنهایت در ۲۴ اوت ۲۰۰۶ انجمن بین‌المللی ستاره‌شناسی (IAU) تصمیم گرفت دوباره مفهوم سیاره را تعریف کند. این تعریف رسماً پلوتون و شارون را به‌عنوان سیاره کوتوله طبقه‌بندی کرد. تنها ۷۶ سال پس از کشف آن، پلوتون به‌آرامی به لیست سیاره‌های کوچک (ریز سیاره‌ها) اضافه شد و شماره ۱۳۴۳۴۰ را گرفت. این پایان دوره‌ای بود که پلوتون به‌عنوان سیاره نهم منظومه شمسی شناخته می‌شد.
امروزه ما می‌دانیم که بسیاری از اجرام مشابه را می‌توان در این منطقه از فضا یافت. در حقیقت بیش از دوجین از اجرام مشابه دورتر از مدار پلوتون کشف‌شده‌اند. بیش از ۱۰۰۰۰۰ شیء کوچک‌تر در کمربند کویپر کشف‌شده است. در آینده امکان یافتن بسیاری از اکتشافات جدید مهیج وجود دارد زیرا ما در جستجوی پسرعموهای پلوتون تاریکی را مورد کاوش قرار می‌دهیم.
| کاشف | کلاید تومباو |
| سال کشف | ۱۹۳۰ |
| قطر | ۲۳۷۰ کیلومتر |
| تعداد قمر شناخته شده | ۵ قمر |
| میانگین فاصله تا خورشید | ۵,۹۱۳,۵۲۰,۰۰۰ کیلومتر |
| دوره حرکت وضعی | ۶٫۳ روز |
| دوره حرکت انتقالی | ۲۴۸ سال |
| خروج از مرکز مداری | ۰٫۲۴۸ |
| انحراف مداری | ۱۷٫۱۴ درجه |
| انحراف محوری | ۱۲۲٫۵ درجه |
| میانگین درجه حرارت سطح | ۲۳۰- درجه سانتی‌گراد |
| ترکیب اصلی اتمسفر | متان |
| قدر ظاهری | ۱۵٫۱۲ |
تعاریف :
حرکت وضعی : چرخش یک سیاره به دور محور گردش خود.
حرکت انتقالی : چرخش یک سیاره بر روی مسیر بیضی شکل به دور خورشید.
خروج از مرکز مداری : یکی از پارامترهای مداری است که بیانگر مقدار کشیدگی مدارهای بیضوی شکل می باشد. طبق قانون اول کوپلر مدار سیارات دایره ای نیست و بیضی است. برای نمایش شباهت این بیضی با دایره از واحدی استفاده می شود که به آن خروج از مرکز می گویند.
انحراف مداری : فاصله زاویه بین صفحه مداری و یک صفحه دیگر، به عنوان صفحه مرجع (معمولا صفحه دایرةالبروج یا صفحه استوای سماوی) است. در منظومه شمسی انحراف مداری به زاویه میان صفحه مداری سیارات و صفحه دایرةالبروج، می‌باشد.
دایرةالبروج : مسیر حرکت ظاهری سالانه خورشید نسبت به زمین، بر روی کره سماوی است. این دایره در حقیقت مدار حرکت انتقالی زمین را به دور کره خورشید مشخص می‌کند و در واقع طرح مدار زمین بر کره آسمان است یعنی دایره‌ای است که از تلاقی سطح مدار حرکت انتقالی زمین با کره آسمان که آن را اصطلاحاً فلک ثوابت نامیده‌اند پیدا می‌شود.
انحراف محوری : اصطلاحی در ستاره‌شناسی است و به زاویه بین محور چرخش اجسام و خط عمود بر صفحه مداری آنها گفته می‌شود. طی حرکت جسم در مسیر مداری خود، مقدار انحراف محوری تغییری نمی‌کند؛ اما خط انحراف سیاره در هنگام یک دور گردش کامل به دور خورشید در یک دایره و به میزان ۳۶۰ درجه حرکت می‌کند.
قدر ظاهری : مقیاسی عددی از روشنایی اجرام سماوی که از دید ناظر در زمین است که هرچه مقدار آن کمتر باشد نورانی تر است.
Pluto
پلوتون ( انگلیسی : پلوتو - فرانسوی : پلوتون )
منبع : www.seasky.org
ترجمه : کودک دانا دات آی آر
